Đôi dòng suy nghĩ của người đã học quy hoạch.

 Đã từng có rất nhiều người hỏi tôi như thế này :"Quy hoạch đô thị là gì???", nếu như là ngày khi còn là cậu sinh viên năm nhất trong trường Đh kiến trúc tôi sẽ không ngần ngại mà giải thích rằng :" quy hoạch đô thị là 1 môn nghệ thuật sắp đặt để làm cho đất nước có những đô thị và có những vùng nông thôn đẹp hơn, hiện đại hơn." nhưng sau này đi làm, tìm tòi học hỏi thêm và được tiếp xúc với các bạn nước ngoài và các kiến trúc sư quy hoạch tôi nhận ra rằng hình như những điều mình nghĩ về ngành quy hoạch đô thị chỉ là một góc rất nhỏ của nó. 

    Theo tôi cảm nhận có lẽ quy hoạch ở đây là phải là “làm sao cho dây điện đứt nhưng không chết người vì có hành lang bảo vệ hoặc được chôn ngầm” (hạ tầng kỹ thuật và quản lí đất đai), là “làm sao đường không ngập lụt” (thoát nước đô thị), là “làm sao tài xế xe buýt dừng xe khi người dân kêu cứu” (qui hoạch và quản lí giao thông công cộng), là “làm sao ông giám đốc sở điện lực và thậm chí ông bộ trưởng bộ năng lượng đứng ra nhân trách nhiệm và xin lỗi với gia đình nạn nhân cũng như đồng bào” (quản lí đô thị), và quan trọng hơn, là “làm sao sự cố sẽ được đem ngay vào giáo trình ngành điện, ngành qui hoạch và quản lí đô thị dạy cho sinh viên, cũng như tai nạn sẽ là bài học đầu tiên và cuối cùng” (giáo dục – đào tạo về qui hoạch đô thị).

    Bạn sinh viên ngành qui hoạch ơi, những gì mà nhà trường ở Việt Nam dạy bạn về qui hoạch chỉ là một góc rất nhỏ như là một cái lá của cây đại thụ mang tên qui hoạch. Nếu bạn vào trang web của Hội qui hoạch Mĩ (planning.org), bạn sẽ được giới thiệu ngắn gọn thế này:

“Qui hoạch là gì? Qui hoạch, cũng gọi là qui hoạch đô thị hay qui hoạch thành phố và vùng, là một lĩnh vực chuyên môn luôn biến đổi và có tính mục đích nhằm năng cao chất lượng sống và hạnh phúc của con người và các cộng đồng bằng việc tạo ra không gian sống thuận tiện, bình đẳng, tốt cho sức khỏe, hiệu quả và hấp dẫn cho các thế hệ hôm nay và mai sau.

Qui hoạch là công cụ giúp các các nhà lãnh đạo trong xã hội, các doanh nhân và công dân đóng một vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng sống của con người.

Qui hoạch tốt giúp tạo ra những cộng đồng vĩ đại trong đó mọi người có nhiều lựa chọn tốt về cách và nơi mà họ muốn sống.

Qui hoạch giúp các thành viên của mỗi cộng đồng tham gia vào việc định hướng phát triển của cộng đồng đó và giúp họ tìm thấy một sự cân bằng giữa sự phát triển (đô thị) với việc cung cấp các dịch vụ cơ bản, bảo vệ môi trường và những biến đổi trong khoa học và công nghệ”.

Thực tế là đô thị đã trở thành một thực thể phức tạp và qui hoạch cần một tư duy rộng bao trùm nhiều lĩnh vực: kinh tế, giao thông, xã hội học, môi trường,… thay vì những kiến thức thiên về thẩm mĩ và kĩ thuật xây dựng. Qui hoạch trở thành một ngành khoa học về quyết định chính sách (decision-making) liên quan đến đô thị. Thay vì đưa ra sản phẩm là những bản thiết kế cụ thể và chi tiết, sản phẩm của qui hoạch đô thị là những bản đồ định hướng và những kèm theo đó là những chính sách nhằm đạt tới một mục tiêu phát triển hoặc một chất lượng sống nhất định trong đô thị.

Còn với phương pháp mà chúng ta đang thực hiện thì kết quả chỉ là tình trạng qui hoạch “treo” (vì không xài được), là “qui hoạch chung thì quá chi tiết còn qui hoạch chi tiết thì quá chung chung” (Ông Hoàng Văn Nghiên). Thử tưởng tượng cả một đô thị vài triệu dân được qui hoạch phía bắc bờ sông Hồng, bên huyện Đông Anh, với những tòa nhà chọc trời mà không dựa trên những nghiên cứu về nhu cầu thị trường (văn phòng và nhà ở), về năng lực tài chính (ai sẽ bỏ ra hàng trăm tỉ đô la?) và tính hiệu quả về hạ tầng (cần xây bao nhiêu cây cầu để vượt sông Hồng?).
Ai cũng gọi qui hoạch là một ngành khoa học dự báo, hoạch định phát triển trong tương lai thế nhưng các trường qui hoạch chủ yếu dạy sinh viên làm các đồ án thiết kế với đề bài có sẵn. Trong khi đó, để thực sự dự báo, sinh viên cần học về toán thống kê, kinh tế học, dân số học, tương lai học, xã hội học và một số lĩnh vực nóng như vấn đề giá dầu mỏ (tài nguyên này đang cạn kiệt, 50 năm nữa liệu con người có còn dùng động cơ đốt trong). Hãy thử ngẫm xem xã hội VN đã thay đổi cơ bản như thế nào trong 25 năm vừa qua để mà suy nghĩ xem liệu 25 năm tới điều gì sẽ xảy ra. Những bản qui hoạch, buồn cười thay, hoàn toàn dựa trên hiểu biết và khát vọng của chúng ta về ngày hôm nay.

Một vấn đề bi đát nữa là VN vẫn chưa có qui hoạch giao thông theo đúng nghĩa của nó: dự báo lưu lượng giao thông, từ đó đưa ra qui mô hệ thống giao thông phù hợp. Sự việc nghiêm trọng này hoàn toàn do lỗi của nhà nước vốn không tiến hành những thống kê cần thiết để dựa trên đó làm qui hoạch giao thông. Cũng nói thêm là VN chưa có trường nào dạy về qui hoạch giao thông cả mà chỉ có các chương trình dạy về kỹ thuật xây cầu và đường. Đây là một nguyên nhân cơ bản, cùng với việc thiếu một hệ thống giao thông công cộng tốt và không kết hợp qui hoạch giao thông trong sử dụng đất, dẫn đến tình trạng tệ hại hiện nay.

Do vai trò quản lí yếu kém của nhà nước, đô thị phát triển tràn lan không kiểm soát (kém hiệu quả về hạ tầng kỹ thuật và xã hội), đất nông nghiệp liên tục bị chuyển đổi thành đất công nghiệp nhằm mục đích chiếm dụng đất trong khi chủ đầu tư không có năng lực tài chính để thực hiện dự án. Hiện tượng này là nguồn gốc của bất ổn xã hội và đẩy giá lương thực lên cao trong khi bần cùng hóa người nông dân.

Các bản qui hoạch đô thị là những bản vẽ tương đối cụ thể với ít nghiên cứu về hiện trạng và hạn chế về khả năng dự báo tương lai. Ngoài ra phương pháp qui hoạch hiện nay tách rời các lĩnh vực chuyên môn vốn gắn kết với nhau như qui hoạch giao thông và qui hoạch sử dụng đất là một hiện tượng điển hình. Chưa kể việc quản lí qui hoạch yếu kém và không minh bạch. Những hạn chế này dẫn đến việc các bản qui hoạch thường xa rời thực tế, mang nặng tính hình thức và do đó, luôn bị thay đổi và không giúp giải quyết các vấn nạn đô thị hiện tại. Các nhà quy hoạch của chúng ta thì sao??? thực trạng luôn...xin hỏi liệu có bao nhiêu phần trăm trong các sở các viện quy hoạch là những người tài, hay chỉ những người dựa vào con ông cháu cha, cha về thì con kế chân. nhận được dự án là ngồi bám chặt vào 4 cái chân bàn rồi tính tính toán toán để rồi đưa ra các bản vẽ rất chi là bắt mắt nhưng lại không hề có tính chiến lược trong tương lai

   Để rồi... trên các trang báo hàng ngày vẫn có những bài viết được đưa lên "dây điện thành thòng lọng làm chết người" , "xe máy bị thụt hố ga" hay "em nhỏ chết đuối do rơi xông hố công trình"...Các nhà quy hoạch ơi!!! xin hãy thức tỉnh lại đi...đừng vô trách nhiệm để khiến cho hàng triệu người dân khổ... đừng để đất nước Việt Nam chúng ta lại để cho các kiến trúc sư nước ngoài sang để quy hoạch hộ, làm thế thì đến 1 ngày nào đó, chúng ta sẽ bị lịch sử kết tội đó 

   P/S: trên đây là đôi điều suy nghĩ của tôi- 1 người đã từng học quy hoạch...mong anh em ném đá nhẹ tay :))
                                                                                                KTS. TÙNG THANH
  • Comments